آیا شغل مادران برای تربیت فرزندان خطرآفرین است؟

به گزارش روابط عمومی سازمان دانشجویان جهاد دانشگاهی، دهمین مناظره دانشجویان در روز دوم مرحله کشوری نهمین دوره مسابقات مناظره دانشجویی به مناظره در موضوع «مادران شاغل تربیت فرزندانشان را به خطر می‌‎اندزاند» اختصاص داشت.
گروه جامعه‌شناسان البرز موافق این گزاره و گروه فرهنگ‌سازان جوان مخالف این گزاره بودند.
محمدامین مرتضی‌قلی از گروه جامعه‌شناسان در موافقت با این گزاره بیان کرد: تعریف واحد و مشخصی از گزاره عبارت مادران شاغل ارائه نشده است. براساس یک از این تعاریف، مادر شاغل به زنی گفته می‌‌شود که مادر است و برای کسب درآمد به کار در خارج از منزل نیز می‌پردازد. ارائه یک تعریف کامل از تربیت نیز مشکل است اما اگر بخواهیم به صورت عملیاتی تعریفی در این زمینه ارائه دهیم، پرورش رفتار و گفتار، حمایت‌های عاطفی و روانی مستمری که منجر به جامعه پذیر شدن کودک می‌شود را تربیت می‌‎گویند.
وی با بیان اینکه پس از کلی بحث و چالش تصمیم به موافقت با این گزاره گرفتیم، تصریح کرد: این مسئله یعنی تأثیر شاغل بودن مادران در جامعه امروز به عنوان سؤالی مهم مطرح شده که نه تنها برای محافل علمی، بلکه برای مردم عادی نیز مطرح است.
مرتضی‌قلی ادامه داد: برای دستیابی به پاسخ مد نظر خود در این زمینه، جامعه آماری ۲۰ نفره‌ای از مادران شاغل دارای فرزند را در نظر گرفته و از ایشان پرسیدیم که چگونه با وجود شغلی که دارند، تربیت فرزند خود را با کارشان تطبیق می‌‎دهند؟ در پاسخ مادران به این پرسش، میزان نگرانی، اضطراب و احساس گناه مادران نسبت به تربیت فرزند خود را درک کردیم و مادران این احساس خطر را خود از زبان خود اعلام کردند.
وی با بیان اینکه برای دستیابی به قانع‌کننده‌ترین پاسخ در این رابطه یک رویکرد تلفیقی را در پیش گرفتیم، گفت: واقعاً نمی‌توان با ارائه تنها یک نظریه این موضوع تحلیل کرد. با یک نگاع کلان‌نگر می‌توان اشاره کرد که وقتی زن‌ها وارد عرصه کار شدند، کار کردن آن‌ها دارای یک سری مزایا و یک سری آسیب‌ها برای تربیت فرزندان است که می‌توان به این مسئله نقش دیالکتیکی داد، یعنی این کارکردهای مثبت و منفی در کنار یکدیگر قرار گرفته و منجر به یک سنتز جدید مانند نهادهای تربیتی جدید می‌شوند.
مرتضی‌قلی اظهار کرد: نهادهایی که ایجاد شدند (مانند مهد و مدرسه)، هر کدام تاریخچه متفاوتی داشته‌اند. البته به جز این نهادها و کارکرد آن‌ها امروز فضایی در کشور ایجاد شده که مجبور به ماندن در خانه شده‌ایم و این مسئله نیز پیامدهایی به همراه داشته که نظریات ما را محکم‌تر می‌کند. یکی اینکه از خانواده‌های گسترده به سمت خانواده‌های هسته‌ای حرکت کرده‌ایم که این مورد مادر را مجبور به پذیرش نقش‌های دیگر می‌کند. همچنین، یاعث حرکت به سمت استفاده از شبکه‌های اجتماعی شده است که این مسئله نیز خطراتی را برای خانواده و فرزندان ایجاد می‌کند که اگر مادر وارد محل کار شود و وقت کافی برای تربیت فرزندان خود نگذارد، چگونه می‌تواند فرزندان خود را با فضای مجازی تنها بگذارد.
در ادامه، مهدی احمدی مخالف از تیم فرهنگ‌سازان جوان در مخالفت با گزاره اظهار کرد: داخل این گزاره دو کلیدواژه مهم شاغال بودن تربیت است وجود دارد. که ما باید از لحاظ لغوی و اصطلاحی به ترجمه آن‌ها بپردازیم. شاغال بودن از لحاظ لغوی به معنای دارای پیشه است، اما از لحاظ اصطلاحی به افراد ۱۵ ساله و بیشتری که در طول هفته حداقل یک ساعت در هفته کار کرده باشند، شاغل می‌گویند.
وی افزود: تربیت نیز از لحاظ لغوی به معنای پروراندن بوده و به لحاظ اصطلاحی نیز به معنای فراهم آوردن شرایطی برای شکوفایی استعدادهای درونی در جهت رسیدن به هدف مطلوب است. چهار دلیل برای این گزاره وجود دارد که بگوییم موافق آن نیستیم. در دین اسلام زن هیچ‌گونه وظیفه‌ای در قبال امور خانه، شیردهی و بزرگ کردن فرزندان ندارد و می‌تواند از مرد بخواهد برای فزندان خود پرستاد بگیرد.
احمدی ادامه داد: نکته بعدی این است که شاغل بودن به دو بخش کار در خانه و کار در خارج از خانه تقسیم می‌شود. کار در خانه می‎‌تواند به پخته‌تر شدن فرزندان کمک کند. کار در خارج از خانه شامل مشاغل دولتی و غیر دولتی است. مادر اگر کار دولتی داشته و باسواد باشد، می‌تواند از این سواد جهت مباحث تربیتی استفاده کند. همچنین، اگر کار غیر دولتی باشد، لازم نیست ۲۴ ساعته باشد بلکه مادران می‌توانند یک ساعت در هفته به کار پرداخته و مابقی ساعات هفته را در منزل باشد.
این عضو گروه مخالف گفت: دلیل بعدی ما برای دفاع از نقش تربیتی مادران شغل این است که تربیت به ابعادی چون عبادی، اخلاقی، عملی، هنری، خانوادگی، اجتماعی، مالی، اقتصادی، مهارت‌ها و فنون، جسمانی و … باز می‌گردد و فرزند باید داخل این ابعاد رشد کند. مادران می‌توانند نیمی از ابعاد تربیتی مانند ایعاد اجتماعی، هنری و… را با کار کردن خود پوشش دهند؛ چراکه در هنگام کار کردن خود با این عوامل مواجه است.
وی گفت: نکته بعدی اینکه مادران تنها عامل تربیت فرزندان نیستند. عواملی همچون پدر، وراثت، تغدیه، خانواده، مدرسه، معلم و … نیز نقش مؤثری در تربیت فرزندان دارند که مادر نیز جزئی از این عوامل است. دلیل چهارم نیز این است که زن نیز یک انسان است و استعدادهای او نیز باید شکوفا شود.
در ادامه، محمد شهبازی، عضو دیگر گروه موافق با گزاره طی سخنانی بیان کرد: گروه مخالف ابتدا بحث شاغل بودن را مطرح کردند که برای مثال خانه‌داری نیز شغل است که ما نیز با این موضوع موافقیم، اما عنوان گزاره این نیست که تربیت مادران خانه‌دار به خطرمی‌افتد. در مورد دایه گرفتن برای فرزندان نیز باید اشاره کرد که جامعه امروز ما جامعه‌ای کاملاً مدرن است و سنت‌ها در آن به سمت افول رفته و کمرنگ شده‌اند. موضوع دایه گرفتن به صدر اسلام مربوط می‌شود که به امروز ربطی ندارد. ما از جوامع مدرن سخن می‌گوییم نه قبیله‌ای.
وی افزود: گروه مخالف در مورد تربیت تعریفی ارائه دادند که تربیت فرآیندی برای شکوفایی استعدادها است. با استفاده از نظریات روان‌شناختی می‌توانیم اثبات کنیم که تربیت گزاره‌ای برای شکوفایی استعدادها است. اولین بعد مربوط به مسئله روان‌شناختی و نظریه اریکسون است که طبق آن زمانی که کودکی به دنیا می‌آید و مراحل خردسالی و کودکی را آغاز می‌کند، اگر به نقطه‌ای رسد که منجر به شکل‌گیری تضادهایی در تربیت او شود، مادر می‌تواند نقش تربیتی داشته باشد. حال اگر مادران شاغل باشند، با بحث تعارض نقش مواجه می‌شوند و فشار ناشی از شغل و نقش اجتماعی او باعث می‌شود تا به خوبی از پس تربیت فرزندان خود برنیایند.
در ادامه، مهدی احمدی، عضو گروه مخالف با گزاره در سخنانی بیان کرد: برخلاف اعتقاد دوستان گروه موافق در مورد منسوخ شدن دایه‌گیری در دنیای امروز، باید اشاره کنم که در همین زمانه امروزی ما خیلی از افراد هستند که برای فرزندان خود پرستار می‌گیرند و یا فرزندان خود را به مهدهای کودک می‌فرستند. طبق تحقیقاتی که انجام شده است، مشخص شد که مادران شاغل توانستند با اینکه به سر کار می‎‌روند، تعادلی بین خانه و شغل خود ایجاد کنند تا هم به کار خود رسیده و هم فرزندان خود را تربیت کنند.
احمدی اظهار کرد: طبق نتایج به دست آمده از یک مقاله که در رابطه با مقایسه کیفیت زنان شاغل و غیر شاغل شهر مشهد ارائه شده، مشخص شده است که زنان شاغل دارای کیفیت بالاتری نسبت به زنان غیر شاغل هستند. همچنین، طبق بررسی دیگری که از در رابطه با وضعیت روانی زنان شاغل و غیر شاغل انجام شده نیز ۱/۴۲ در۱صد از زنان شاغل و ۴۷ درصد از زنان غیر شاغل مشکوک به اختلالات روانی بودند که این مسئله نشان می‌دهد که زنانی که شاغل هستند اختلالت روانی کمتری نسبت به زنان غیر شاغل دارند.
وی اضافه کرد: نکته بعدی رابطه بین اشتغال مادران و رشد اجتماعی فرزندان است. طبق تحقیقات انجام شده، به نظر می‌رسد که اشتغال مادران و غیبت آن‌ها در خانه در صورتیکه تمامی عوامل تربیتی مهیا باشد و تقسیم کار در منزل نیز به درستی ایجاد شود، هیچ مشکلی در تربیت فرزندان ایجاد نخواهد شد.
همچنین، در ادامه، محمدامین مرتضی‌قلی، عضو گروه موافق گزاره با بیان اینکه مقالات ارائه شده از سوی گروه مخالف دارای خطای فکری است، گفت: کیفیت زندگی مادران نیاز به پژوهش جداگانه دارد. در مورد اینکه اختلالات روانی مادران شاغل پائین‌تر است نیز باید اشاره کنیم که ما نیز موافق این مسئله هستیم و این موضوع همان کارکرد مثبتی است که در ابتدا بدان اشاره کردیم. اما در حالت کلی کارکردهای منفی گزاره بیشتر از نکات مثبت آن است.
وی افزود: در رابطه با شغل مادران باید نوع شغل، میزان ساعت دوری مادر و … مد نظر قرار گیرد. زمانی که مادران شاغل باید در کنار فرزندان خود باشند بسیار کاهش می‌یابد و بعضاً مجبور می‌شوند که فرزندان خود که در مراحل حساس رشد قرار دارند را به نهادهای جایگزینی مانند مهدهای کودک و… بسپارند که هیچ‌گاه همانند مادر به تربیت فرزندان نمی‌پردازند و تأمین روانی کافی را ندارند. آیا این مسئله خطرآفرین نیست؟
در ادامه، مجید عباسی، عضو دیگر گروه فرهنگ‌سازان جوان و از مخالفان گزاره در سخنانی با اشاره به تعریف اسلامی مبحث شاغل بودن زنان و مادران بیان کرد: اسلام مخالفتی با کار کردن بانوان در خارج از خانه ندارد. البته شاغال بودن زنان تنها به خارج از خانه محدود نمی‌شود و مادران می‌توانند در خانه نیز کار کنند. گزاره به مادران شاغل اشاره کرده و به داخل یا خارج از خانه بودن شغل ایشان اشاره‌ای نکرده است.
وی تصریح کرد: مشاغل داخل خانه که بنا به تعریف سازمان جهانی کار شامل مشاغلی همچون بافندگی، صنایع دستی، آرایشگری و … است، هرچ ضربه‌ای به تربیت فرزندان وارد نمی‌کند. اگر مادر شغل مناسب ودرآمدزایی در داخل منزل داشته باشد، می‌تواند همزمان به کار و تربیت بپردازد. پس محدود کردن مشاغل به کار کردن بیرون از خانه کار درستی نیست؛ چراکه مبنای ما از کار کردن باید مبنای اسلامی باشد.
عباسی افزود: طبق آیات قرآن کریم و احادیث اهل بیت (ع) می‌توانیم بگوییم کار برای زن حلال بوده و هیچ مشکلی ندارد و زمانی که اسلام و قرآن اجازه کار کردن زن را صادر کرده‌اند، این بدان معنا است که این کار کردن خطری برای تربیت فرزندان وجود نخواهد داشت. نباید فراموش کردیم که معیار تربیت فقط مادران نیستند و پدران نیز نقش مهمی در این زمینه دارند.
در ادامه، محمد شهبازی، عضو گروه موافق گزاره اظهار کرد: آنچه در مورد مسئله تربیت حائز اهمیت است، نه مبنای اسلامی و نه مبنای غربی است، بلکه تربیت اجتماعی برای ما مهم است که می‌توان آن را هم به شکل اسلامی و هم به شکل غربی بررسی کرد. طبق نظریه روانی، اجتماعی اریکسون، فرد خردسال چه در خردسالی و چه در کودکی احتیاج به حمایت مادر دارد. ۸۶ درصد از کسانی که بزهکار اجتماعی شدند، از یک تا ۵ سالکی از مادران خود جدا بودند.
وی با بیان اینکه شغل مادران تربیت فرزندان را به خطر می‌اندازد و هر شغلی می‌تواند موجب ایجاد تعارض در جامعه‌پذیری شود، گفت: موضوع بعدی، مهدکودک‌ها بودند. این سؤال مطرح می‌شود که آیا قرار دادن کودکان در مهدهای کودک موجب ایجاد چندتربیتی و یا تعارض در جامعه‌پذیری در ایشان نمی‌شود؟ ما به موضوع گزاره از نظر دیالکتیکی نگاه می‌کنیم یعنی کارکردهای مثبت و منفی شاغال بودن مادران یکدیگر را با وجود تضادهای مختلف نقض نمی‌کنند، بلکه تکمیل می‌کنند. موضوع اصلی خطرپذیری مسئله شاغل بودن مادران است.
همچنین، مجید عباسی، عضو گروه مخالف گزاره این مناظره در سخنانی با اشاره به اینکه موضوع گزاره مشاغال مادران را به طور عام برررسی کرده و به خارج از خانه بودن شغل مادران مربوط نیست، بیان کرد: نیازی نیست که مادران ارتباط خود با فرزندانشان را قطع کنند؛ چراکه حتماً نباید شغل خارج از خانه داشته باشند.
وی با اشاره به تئوری یکی از نظریه‌پردازان غربی که فرزندانی که مادرانشان شاغل بوده‌اند، اجتماعی‌تر پرورش می‌یابند، تصریح کرد: در دین مبین اسلام بارها و بارها به کار کردن زنان اشاره شده است. حضرت خدیجه (س) خود شغل تجارت داشته‌اند و اگر از نظر اسلام شاغل بودن زنان خطر داشت، آیا پیامبر (ص) با شغل همسد خود مخالفت نمی‌کرد؟
عباسی گفت: اگر مادران جامعه ما توانمند و بااستعداد باشند و به دلیل اینکه نمی‌توانند شغلی را امتحان کنند، سرخورده شوند، آیا داین مسئله در ترتبیت فرزندان تأثیر نمی‌گذارد؟ پس هر شغلی به طور عام نمی‌تواند برای تربیت فرزندان خطرناک باشد.